Rozdział pierwszy

Przewodnik po terapii grupowej ma służyć wielu celom. Może stanowić użyteczne narzędzie w badaniach, pozwalając na wystandaryzowanie i sprawdzenie skuteczności metody leczenia. Jest zarazem zwięzłym wprowadzeniem i skryptem przedstawiającym opis terapii grupowo-analitycznej, który przyda się zarówno początkującemu terapeucie, jak i doświadczonemu klinicyście. Terapeutom, którzy mają duże doświadczenie w pracy z pacjentami indywidualnymi często towarzyszy niepewność, jak przełożyć to doświadczenie na prowadzenie grupy, w której jest siedmiu czy ośmiu pacjentów. Wielu młodych praktyków może czuć lęk na samą myśl o takim zadaniu. Nie jest łatwo prowadzić terapię grupową, ale gdy robi się to dobrze, staje się ona nieocenionym czynnikiem leczącym dla wielu pacjentów, którzy nie mogą, nie muszą lub wręcz nie powinni odbywać terapii indywidualnej. W przypadku wielu osób grupa jest zatem formą terapii z wyboru. Bywa jednak, że psychoterapia grupowa jako forma leczenia problemów emocjonalnych nie cieszy się należytym uznaniem. Proces szkolenia terapeutycznego wymaga nieraz, by adepci psychoterapii poprowadzili grupę terapeutyczną, ale często nie dostrzega się, jak bardzo wymagające jest to zadanie. Procesy rządzące grupą mają bowiem ogromną siłę, która może działać zarówno w kierunku rozwoju, jak i destrukcji. Terapeuta musi je rozumieć i doceniać ich wagę, inaczej nie będzie w stanie nad nimi zapanować. Ta umiejętność wymaga profesjonalnego szkolenia, którego najważniejszym elementem jest własna terapia psychoanalityczna, w tym terapia grupowa, a także doświadczenie zdobywane podczas superwizji, w których uczestniczą również inni terapeuci prowadzący grupy.
Wielu klinicystów odczuwa wewnętrzny sprzeciw na samą myśl o podręczniku terapii grupowej, bo kojarzy się to z korzystaniem z przepisów w książce kucharskiej. Dlatego podczas przygotowania tego kompendium mieliśmy w pamięci fakt, że każda sytuacja w terapii jest wyjątkowa i niepowtarzalna. Terapeuta nigdy nie wie, jaka będzie jego grupa, dopóki nie spotka się z nią na pierwszej sesji. Nasz skrypt pozostawia zatem przestrzeń dla bardzo różnych pacjentów i terapeutów. Podkreślamy przy tym kluczową rolę settingu, który pozwala zachować specyfikę danej grupy, ale minimalizuje ryzyko popadania w ekscentryzm, bezrefleksyjność czy destrukcję. Warto też podkreślić, że umiejętności nabywane przez terapeutę nie mogą ograniczać się do technicznych aspektów prowadzenia grupy. Analityk staje przed wyjątkową szansą zgłębienia ludzkiej – a więc także i własnej – natury, jej mocnych stron i słabości, jej zdolności do radzenia sobie z różnymi doświadczeniami.
Uczenie się na podstawie doświadczanie jest również udziałem pacjentów i przebiega w ramach settingu, który pozwala, by doświadczeń tych nie ograniczały „normalne” konsekwencje właściwe sytuacjom w świecie zewnętrznym. W grupie można mówić w przestrzeni zarazem i publicznej, i chronionej o sprawach, które rzadko są przedmiotem rozmów w normalnej rzeczywistości społecznej. To ważne i głębokie doświadczenie prowadzi wiele osób ku weryfikacji i zmianie sposobu myślenia, odczuwania, nawiązywania relacji, a z czasem przyczynia się do rozpoczęcia procesu naprawy i odbudowy dysfunkcyjnych sfer życia.

Ilustracje kliniczne
Nie dałoby się przewidzieć wszystkich możliwych zdarzeń, jakie mogą wystąpić podczas terapii grupowej. Zdecydowaliśmy się więc ograniczyć ilustracje kliniczne do przypadków, które – będąc mniej lub bardziej prawdopodobne – dają obraz tego, co może się przydarzyć grupie i terapeucie, oraz na czym polega jego odpowiedzialność w tych sytuacjach. Niekoniecznie chodzi w nich o przykłady dobrej praktyki, choć często mają one taki właśnie charakter. Głównym kryterium doboru jest idea pokazania życia analitycznej grupy terapeutycznej i relacji między terapeutą a grupą, a zwłaszcza tego, jak złożone emocje może w terapeucie budzić grupa i poszczególni pacjenci. Przykłady mają też zilustrować pracę analityka – mentalne przetwarzanie i rozumienie pojawiających się podczas sesji treści i emocji, niezależnie od tego, czy to, co terapeuta zauważył, zostanie grupie przekazane w formie interpretacji czy też nie. Zdolność terapeuty do czekania, do słuchania grupy i myślenia o niej, jest odpowiednikiem matczynego czy analitycznego zamyślenia, swobodnego błądzenia myśli (reverie) (Bion, 1962b/2014) i odgrywa kluczową rolę w terapii.
Przedstawione przykłady kliniczne są często, choć nie zawsze, powiązane z konkretnymi tematami i rozdziałami kompendium. Imiona i historie pacjentów zostały podane w sposób zapewniający poufność lub pominięte, jako że głównym przedmiotem naszego zainteresowania jest proces grupowy.

Podstawy teoretyczne
Główne założenie terapii grupowej mówi, że bycie częścią grupy jest podstawowym doświadczeniem w życiu człowieka. Jesteśmy istotami głęboko społecznymi, „zwierzętami stadnymi” – jak to ujął Wilfred Trotter (1917), jeden z pierwszych badaczy zachowania ludzi w grupach. Nie chodzi tylko o to, że od pierwszych chwil życia potrzebujemy obecności innych ludzi, ale przede wszystkim o to, że nasza osobowość jest zaprogramowana tak, by funkcjonować w relacji z innymi. Struktura ludzkiego umysłu pozwala na określenie siebie właśnie przez odniesienie do innych. Nawet pustelnik jest częścią społeczności – tej właśnie, od której się izoluje (Bion, 1961). Psychoanalityczny sposób leczenia definiuje potrzebę współzależności jako pierwotną, niezaprzeczalną właściwość psychiki, niezbędną do przeżycia tak samo jak instynkt poszukiwania pożywienia, ciepła, schronienia czy relacji seksualnej. [...]